Over taal en mijzelf

Taal is voor mij nooit gewoon woorden geweest. Vanaf het begin van mijn leven sprak ik twee talen die me gevormd hebben: het Russisch en het Vlaams. Hoewel mijn land van herkomst België is, leef ik al mijn hele leven met twee moedertalen in mijn hoofd en hart, wat me gevormd heeft tot wie ik nu ben.
Ik neem jullie mee met mijn persoonlijke band met taal: de liefde en de verwarring van het opgroeien tussen twee werelden, de vrienden die ik heb gemaakt wegens het hebben van deze twee moedertalen, de andere talen die mijn pad kruisten, de mooie en gekke momenten waarin taal de hoofdrol speelde. 

Twee moedertalen: Russisch en Vlaams

Nu je weet dat ik ben opgegroeid met twee volledig verschillende talen op het vlak van zinsbouw, alfabet en uitspraak, vraag je je waarschijnlijk af hoe het eigenlijk voor mij was om zo op te groeien. Eerlijk gezegd kan ik daar geen volledig en concreet antwoord op geven, want zo'n antwoord bestaat niet voor mij. Maar om je toch een beeld te geven, zou ik zeggen dat het zowel mooi, leuk en leerrijk was als moeilijk, verwarrend en soms irritant.

Laten we beginnen bij het mooie, leuke en leerrijke. Waarom vond ik het zo? Omdat het ergens toch wel bijzonder is om te weten dat je deze talen vanaf kleins af aan vlot kon spreken, gewoon doordat je ermee opgroeide, zonder dat je ze echt moest leren. Ik woonde en woon nog steeds in een gezin waarin mijn papa Vlaamstalig is, en mijn mama zowel Russisch als Vlaams spreekt. Wat zeker niet onbelangrijk is, is dat mijn alleen Russischtalige oma ook bij ons woont, en toen ook al woonde. Daardoor leerde ik al van kleins af aan Russisch, want met haar kon ik in geen enkele andere taal communiceren.

En dan komen we bij het moeilijke, verwarrende en irritante gedeelte. Hoezo? Ik haatte het soms dat ik met twee talen opgroeide, vooral omdat mensen, vroeger en soms nu nog steeds, me uitlachten om mijn uitspraak. Onterecht, vind ik, zeker omdat zij eentalig zijn opgegroeid. Het was ook niet gemakkelijk om op te groeien met twee totaal verschillende talen, omdat ik me vaak vergiste: losse woordjes in de ene taal kende ik perfect, maar in de andere taal wist ik ze niet.

Ik kan er niet om liegen: soms voel ik me meer verbonden met het Vlaams dan met het Russisch, vooral op school. Dat komt waarschijnlijk omdat ik daar nauwelijks Russisch gebruik. Anderzijds voel ik me op andere momenten net meer verbonden met het Russisch, zoals tijdens het Paasfeest of wanneer we met vrienden van mijn ouders op vakantie gaan. Dan spreek ik vooral Russisch en voel ik me extra verbonden met de mensen om me heen.

Om dit stukje af te sluiten, wil ik graag een zin delen in mijn moedertaal dat veel voor mij betekent:

Я всегда знала, что ты справишься, мне просто нужно было тебя немного подтолкнуть.
(Ya vsegda znala, chto ty spravish'sya, mne prosto nuzhno bylo tebya nemnogo podtolknut'.)

De andere talen in mijn leven

Naast Russisch en Vlaams gebruik ik ook Engels, Frans en heel soms Duits. Van deze drie talen gebruik ik vooral Engels, bijvoorbeeld in online spelletjes, tv-shows, boeken en soms zelfs in het dagelijks leven als spreektaal. Frans gebruik ik eigenlijk alleen tijdens de Franse lessen op school en af en toe op vakantie, wanneer mijn ouders me verplichten om Frans te spreken. Zelf vind ik Frans niet zo'n leuke taal om te leren, maar ik zou het wel dolgraag vlot willen kunnen spreken en begrijpen.

En dan als laatste: Duits. Vorig jaar had ik twee uur Duits per week, waardoor ik nu de echte basiskennis heb — zoals mezelf voorstellen en mijn leeftijd zeggen. Van deze drie talen gebruik ik vooral Engels op vakantie, bijvoorbeeld laatst nog op een cruise door Italië, Malta, Spanje en Frankrijk.

Mijn ervaringen met taalonderwijs

Natuurlijk zullen jullie je wel afvragen hoe het was om taalonderwijs in het Nederlands te volgen terwijl ik tweetalig ben opgegroeid. Het antwoord daarop is vrij eenvoudig: ik vond het niet vervelend, het viel best mee. De meeste mensen wisten, en weten nog steeds, niet dat ik tweetalig ben opgegroeid.

De enige momenten die ik me kan herinneren waarop ik mijn Wit-Russische kant kon laten zien tijdens het Nederlands taalonderwijs, waren tijdens de lessen Moderne Talen. We moesten daar vaak presentaties geven over onze moedertaal en andere talen die we thuis spraken. Zo kregen we ook de opdracht om een liedje te bespreken in een andere taal die we thuis gebruiken.

De meeste klasgenoten waren behoorlijk geschokt toen ze ontdekten dat ik ook Wit-Russisch spreek.

Taalmomenten om nooit te vergeten

Typische kinderlijke versprekingen die ik vroeger maakte en nu nog steeds maak, kan ik me niet specifiek herinneren. Maar ik weet wel dat ik vaak de simpelste versprekingen kan maken. Vooral als ik net een toets heb gehad van een vak zoals biologie of geschiedenis, kan het gebeuren dat ik me verspreek wanneer ik een antwoord geef aan mijn vrienden.

Woorden die ik op dit moment lastig vind in het Nederlands, zijn meestal vaktermen die niet direct tot het vak zelf behoren, zoals specificiteit of cascadereactie. In het Russisch heb ik vooral moeite met woorden die niet vaak in mijn dagelijks leven voorkomen.

Taal als mijn tweede thuis

Tegenwoordig vind ik het heel belangrijk dat ik tweetalig ben opgegroeid. Het verlegt je grenzen, het stelt je in staat om met meer mensen te communiceren en je ontdekt sneller gemeenschappelijke kenmerken met anderen. Zelf zou ik heel graag Frans mooi en vlot willen spreken. Want uiteindelijk is taal niet alleen wat ik spreek, maar ook wie ik ben. 

Het nature-nurture debat

In het begin van de les was mijn mening neutraal. Ik geloofde dat taal zowel aangeleerd als aangeboren is. Echter, na het bestuderen van beide casussen begin ik toch te twijfelen aan mijn eerdere mening. Ik neig er nu naar om me aan te sluiten bij de nurture-theorie, oftewel de aangeleerde kant van het taalsysteem. Een goed voorbeeld dat deze theorie ondersteunt, is het verhaal van Genie Wiley. Tijdens haar kritieke periode had zij geen toegang tot taal; ze hoorde, zag of leefde er zelfs niet in. In die levensfase, wanneer een mens de taal leert, had zij nooit de kans om de taalsystematiek te ervaren. Dit toont aan dat als een kind niet in contact komt met een taal, het op latere leeftijd niet meer in staat zal zijn om deze aan te leren. Hoewel ze wel losse woordjes kon leren, was ze niet in staat om grammatica te begrijpen of te beheersen.